Należyte wykonywanie obowiązków małżeńskich określonych w art. 23 k.r.o. jest nierozerwalnie związane z tym czy małżeństwo jest zgodne, szczęśliwe i trwałe, czy też dochodzi do rozkładu pożycia małżeńskiego. Pochylmy się zatem nad tym zagadnieniem.

Małżonkowie obowiązani są do wspólnego pożycia, wierności, wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny. Wspólne pożycie polega na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków, szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, na respektowaniu osobistych cech małżonka, uwzględnianiu jego osobistych potrzeb oraz gotowości do ustępstw i kompromisów (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2002 r., sygn. akt V CKN 741/00).

Kluczowe przepisy:

Art. 23 k.r.o. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Art. 27 k.r.o. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

 

Wspólne pożycie rozumieć należy jako utrzymywanie pomiędzy małżonkami więzi fizycznej, duchowej i gospodarczej. Wspólnota fizyczna to utrzymywanie stosunków płciowych. W kontekście oceny istnienia przesłanek  orzeczenia rozwodu lub separacji wskazać należy, iż nawet sporadyczne stosunki fizyczne między małżonkami najczęściej wskazują, że rozkład pożycia nie jest jeszcze zupełny. Wspólnota gospodarcza to nic innego jak wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego, z czym łączy się wspólne zamieszkiwanie. Wspólnota duchowa to nic innego jak obdarzanie się uczuciem charakterystycznym tylko  dla relacji pomiędzy małżonkami. Brak wspólnoty duchowej jest zawsze objawem rozkładu pożycia.

Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 25 sierpnia 1982 r., sygn. akt III CRN 182/82), ustanie wspólnoty fizycznej lub gospodarczej nie jest w każdym przypadku objawem rozkładu pożycia, bowiem wynikać ono może z okoliczności niezależnych od małżonków lub z ich wspólnych uzgodnień, a więc tzw. okoliczności życiowych, np. choroba małżonka skutkująca ustaniem współżycia seksualnego, pobyt w szpitalu, długotrwały wyjazd służbowy, praca zarobkowa małżonków w miejscowościach odległych od siebie skutkujące rozłączeniem małżonków.

Do rozkładu pożycia małżeńskiego dochodzi najczęściej z powodu niewywiązywania się małżonków z obowiązków względem siebie.

Podkreślić należy, iż obowiązek wierności nie podlega dyspozycji małżonków, bowiem zachowanie wierności małżeńskiej należy do istoty małżeństwa. Co ważne, obowiązek ten nie ustaje w czasie separacji orzeczonej przez Sąd. Z punktu widzenia trwałości małżeństwa równie szkodliwe co naruszenie zasady wierności małżeńskiej jest również naruszenie innych obowiązków małżeńskich.

Obowiązek wzajemnej pomocy pomiędzy małżonkami powinien być oceniany bardziej krytycznie niż w przypadku relacji z innymi osobami, a nawet członkami rodziny– nie wystarcza tu obiektywna miara staranności. Jak wskazał Sąd Najwyższy (orzeczenie z dnia 23 lutego 1950 r., sygn. akt WaC 298/49) jeżeli jedno z małżonków wskutek wyjątkowej okoliczności znalazło się bez swojej winy w sytuacji szczególnie ciężkiej, obowiązek pomocy ze strony drugiego z małżonków powinien być oceniany bardziej krytycznie, niżby to odpowiadało pojęciom przeciętnie myślącego małżonka. Obowiązek ten nie może być jednak rozumiany jako bezwzględny, nie pozbawiony wyjątków, niezależnie od konkretnych okoliczności sprawy.

Obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny wymaga od obojga małżonków zachowania proporcji w realizacji sprzecznych zamierzeń, czynienie wzajemnych ustępstw. Obowiązek ten wiąże się także z czynieniem starań o byt materialny rodziny, tj. wykorzystywaniem możliwości zarobkowych i majątkowych, osobistych staraniach o wychowanie dzieci, pracą we wspólnym gospodarstwie.

Niewykonywanie obowiązków małżeńskich nie jest zagrożone żadną sankcją bezpośrednią, trudno bowiem zmusić współmałżonka do określonego zachowania, np. dochowania wierności. Współmałżonek może jednak korzystać z uprawnienia do:

• żądania rozwodu lub separacji z rozstrzygnięciem o winie za rozkład pożycia małżeńskiego,
• żądania dostarczania środków na zaspokojenie potrzeb rodziny,
• żądania dopuszczenia do korzystania z mieszkania w celu zaspokajania potrzeb rodziny,
• rozstrzygnięcie istotnej sprawy rodziny przez Sad z powodu braku współdziałania przez drugiego współmałżonka w tych sprawach dla dobra rodziny,
• modyfikacje zarządu majątkiem wspólnym, ustanowienie przymusowej rozdzielności majątkowej, jeśli zaniedbywanie obowiązków małżeńskich ogranicza lub uniemożliwia wspólny zarząd tym majątkiem,
• pominięcie w testamencie małżonka lub pozbawienie go prawa do zachowku (wydziedziczenie) z uwagi na uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych,
• utrata zapisu naddziałowego, jeśli wspólne pożycie małżonków ustało jeszcze za życia spadkodawcy.